Vrij Beton

In januari 2019 lanceerden we tijdens een publieke discussie in het Vrijpaleis onze plannen om onder de paraplu van Amsterdam Alternative te werken aan de realisatie van nieuwe vrije ruimte. Permanente vrije ruimte in collectief eigendom. Het toen nog naamloze project werd enthousiast ontvangen en kreeg enkele maanden later de naam Vrij Beton. Tot op heden is het nog niet gelukt een eerste Vrij Beton vrijplaats in Amsterdam te realiseren. Dat is op zich niet verrassend, want het veroveren van vastgoed/ruimte is niet eenvoudig in een stad waar ruimte schaars is en de prijzen extreem hoog. Onze Vrij Beton missie is echter nog steeds springlevend en dus bouwen we geduldig verder aan ons netwerk en verkennen we alle routes en mogelijkheden om Vrij Beton te realiseren. 

Collectieve kracht
Een aantal jaar na de oprichting van vereniging Amsterdam Alternative beseften we dat we het groeiende collectief wellicht konden gebruiken als collectieve kracht om nieuwe vrijplaatsen in collectief eigendom te realiseren. Met wat financiële hulp van stichting DOEN lukte het ons in 2020/2021 om de basis van Vrij Beton goed op papier te zetten en het gedachtegoed op te nemen in onze statuten. Door middel van een on- en offline campagne (posters, banners, videos etc.) en een serie publieke discussies werd Vrij Beton destijds wereldkundig gemaakt.

In de jaren na het ontstaan van Vrij Beton is de urgentie voor de realisatie van ons plan eigenlijk alleen maar toegenomen. Onze stad wordt steeds duurder en de ruimte voor (sub)culturele en sociaal-maatschappelijke projecten neemt steeds verder af. Als we een stad wensen die progressief, inclusief, divers, creatief, open minded, experimenteel, gezond, betaalbaar en plezierig is voor iedereen dan zal er iets moeten veranderen aan hoe we onze stad organiseren en hoeveel ruimte we maken voor activiteiten die niet worden gedreven door het maken van winst.

Vrij Beton zet zich in voor het veroveren van nieuwe plekken, het vastleggen voor de lange termijn maar vooral ook het ontwikkelen van een model en collectieve kracht om een collectief eigendom sneeuwbal effect te realiseren.

Vrij Beton zet zich in voor het veroveren van nieuwe plekken, het vastleggen voor de lange termijn maar vooral ook het ontwikkelen van een model en collectieve kracht om een collectief eigendom sneeuwbal effect te realiseren. We zijn niet slechts geïnteresseerd in één Vrij Beton pand voor onszelf maar in het grotere plaatje. We willen dat Vrij Beton - en vergelijkbare organisaties die een collectief eigendom constructie gebruiken - meer bekendheid krijgen en dat men het normaal gaat vinden dat we ruimte en vastgoed van de markt halen en zonder speculatieve motieven gebruiken waarvoor het bedoeld is. Een collectieve kracht waarin kennis, ervaring, wilskracht, draagkracht, netwerk en kapitaal samenkomen om te breken met het destructieve, kapitalistische, neo liberale narratief dat bijdraagt aan groeiende ongelijkheid, stress en de vele crisis situaties waarin we als menshied verkeren.
Om Vrij Beton als model te doen slagen en een financieel daadkrachtig collectief te realiseren zullen we gebruik maken van een eigen solidariteitesfonds. Dat wil zeggen dat alle teokomstige Vrij Beton projecten een maandelijkse bijdrage zullen betalen aan het solidaritietsfonds zodat er geleidelijk een pot onstaat die kan worden ingezet voor de realisatie van nieuwe Vrij Beton projecten. Naast de maandelijkse bijdragen zullen ook de huurinkomsten van Vrij Beton panden als de hypotheek van het pand is afgelost in het solidariteitsfonds worden gestort, waardoor de pot nog sneller zal groeien. Hoe meer panden hoe groter het beschikbare kapitaal en dus de sneeuwbal zullen worden. Het Duitse Mietshäuser Syndikat is een mooi voorbeeld van dit systeem.

Er is sinds de oprichting van Vrij Beton een hele hoop gebeurd en de bekendheid en het enthousiasme voor ons project en vereniging Amsterdam Alternative is groeiende. Steeds meer mensen sluiten zich bij ons aan en dragen bij aan onze projecten en activiteiten. Onze collectieve kracht bestaat momenteel voornamelijk uit kennis, ervaring en tijd die een aantal mensen van AA in Vrij Beton steken en een grote kring enthousiaste volgers die daarom heen zit. Er is een sterke fundering van sociaal kapitaal die we in 2024 hebben uitgebreid en versterkt door de realisatie van een zeer uitgebreide webdocu over collectief eigendom. Om volgende stappen te maken zijn we op zoek naar mensen met toegang tot kapitaal en/of vastgoed. Mensen die geloven in de ideeën van Amsterdam Alternative en Vrij Beton en willen helpen om onze projecten te realiseren.

Vrijplaatsen
Amsterdam Alternative is ontstaan als collectief van collectieven. Als netwerk van solidariteit en kennisdeling voor de al bestaande vrijplaatsen van Amsterdam. De aangesloten panden (o.a. OT301, OCCII, ADM, Ruigoord, Cinetol, PlantageDok etc.) zijn allemaal niet-commerciële plekken waarin wordt gewoond en/of gewerkt, en waar (heel belangrijk) een publieke functie is (muziek, film, kunst, eten, workshops etc), zodat er connectie met de stad/buurt en haar bewoners gemaakt kan worden. 
Amsterdam Alternative en de aangesloten panden (inmiddels zo’n 35) zijn van mening dat vrijplaatsen belangrijk zijn voor de stad. Plekken waar (zonder focus op winst) gewerkt, gewoond en geprogrammeerd kan worden. Waar onverwachtte ontmoetingen plaatsen vinden, waar men kan zijn zonder geld uit te hoeven geven, waar men geïnspireerd raakt, waar ruimte is voor experiment, zelfontplooiing, educatie, collectiviteit en sociaal-maatschappelijke of (sub)culturele projecten. Amsterdam Alternative werkt als verbinder en versterker voor de fantastische vrijplaatsen die Amsterdam rijk is maar is ook van mening dat meer verschillende vrijplaatsen de stad nog leuker zouden maken.

Hoe een vrijplaats wordt ingericht en wat daar gebeurd is vrij (de naam zegt het al). Dat is aan de mensen die daar wonen, werken of programmeren. Er is geen lijst met activiteiten waaraan een plek moet voldoen om vrijplaats te zijn. Wat ons betreft is het wel belangrijk dat een vrijplaats non-profit is en een publieke ruimte heeft waar buurt- en stadsgenoten naar toe kunnen komen en/of onderdeel van kunnen zijn. Vrije ruimte moet gedeeld worden en openstaan voor initiatieven van buitenaf. Liefst laagdrempelig, kleinschalig, betaalbaar, democratisch en collectief georganiseerd.

Wat ons betreft is het belangrijk
dat een vrijplaats non-profit is en
een publieke ruimte heeft waar buurt-
en stadsgenoten naar toe kunnen komen
en/of onderdeel van kunnen zijn.

Non profit betekent overigens niet dat er geen winst gemaakt mag worden maar gaat vooral om wat er met eventuele winst gebeurd. Winst die wordt gebruikt om de organisatie of het pand te verbeteren is natuurlijk altijd welkom. Het is echter niet de bedoeling dat er wordt gefocussed op het maken van zo veel mogelijk winst. Een vrijplaats hoort betaalbaar en toegankelijk te zijn voor iedereen en gericht op de eigen doelstellingen en activiteiten. Winst is mooi meegenomen maar niet het uitgangspunt. Verlies maken is uiteraard ook niet wenselijk en lang houdbaar dus het is de uitdaging om een gezonde balans tussen inkomsten en uitgaven te vinden.

Een van de belangrijkste en meest onderscheidende kenmerken van Vrij Beton ten op zichte van andere collectief eigendom projecten is onze focus op het realiseren van vrijplaatsen. Betaalbare huisvesting is ontzettend belangrijk en daarom realiseren wij liefst combinaties van wonen, werken en publieke functie. Een aantal woningen/appartementen in een vrijplaats kunnen bijdragen aan het succes van de vrijplaats omdat het zorgt voor wat financiële ruimte en extra tijd die de bewoners aan de vrijplaats kunnen besteden. Helaas laten bestemmingsplannen en vergunningen een functiedynamiek met wonen, werken en publieke functies vaak niet toe. Ondanks onze voorkeur voor combinaties met wonen staat de publieke ruimte bij ons op nummer één. Geen vrijplaats zonder publieke ruimte.
We sluiten overigens niet uit dat we ons in een later stadium ook zullen gaan richten op huisvesting, natuur en andere collectief eigendom projecten want ook daar hebben we ideeën voor. 

Waarom collectief eigendom?
De term collectief eigendom is inmiddels al meerdere keren genoemd en een belangrijk onderdeel van Vrij Beton. Voor ons is de collectief eigendom constructie van belang omdat het een goede manier is om het eigendom te neutraliseren. Door middel van verschillende juridische constructies is het mogelijk om ervoor te zorgen dat collectief eigendom niet meer (op de vrije markt) verkocht kan worden en zeker niet individueel te gelde gemaakt kan worden. Als een pand of stuk land niet meer verkocht kan worden is waardestijging van het betreffende land of pand niet meer van belang. Dan kun je je focussen op datgene wat je op dat land of in dat pand wil gaan doen. Wonen, kunst maken, voedsel verbouwen, meubels ontwerpen, pottenbakken, het vertonen van films, concerten organiseren etc. etc. 
Naast dat je als collectief je pand (mits goed geregeld) niet kunt verkopen is het ook van belang dat mensen in dat pand hun ruimte niet kunnen verkopen. Je bent als lid van het collectief mede-eigenaar en deelt mee in de verantwoordelijkheid voor het pand maar hebt indien je het collectief verlaat niet de mogelijkheid om jou ruimte aan iemand anders te verkopen. Het collectief kiest in principe zelf weer een nieuwe persoon of groep die de ruimte gaat gebruiken/huren.
Een heel belangrijk onderdeel van collectief eigendom is een horizonatale (democratische) organisatie structuur. Dat kun je op meerdere manieren inrichten maar het is vooral belangrijk dat er niet één iemand de baas is maar dat je als groep beslissingen maakt. Zo’n non-hierarchisch systeem is soms wat trager dan een hierarchie met één baas maar zorgt voor meer betrokkenheid en gedeelde verantwoordelijkheid. 
Collectief eigendom is niet hetzelfde als communisme. Collectief eigendom projecten onstaan meestal van onderop. Opgezet door mensen die samen iets willen realiseren. Er is geen dwang van bovenaf en buiten dat je bijvoorbeeld het eigendom van een pand in een collctief eigendom constructie stopt en misschien wat gedeelde ruimtes organiseert hoef je verder niet alles te delen. Je bepaald met je eigen collectief wat je wel en niet deelt en hoe je dat regelt. Dat kan op duizend en één manieren. Collectief eigendom zorgt vooral voor betaalbaarheid voor de lange termijn en een minder individuele focus op wonen, werk of andere activiteiten.
Collectief eigendom in plaats van huur kan er ook voor zorgen dat je niet te maken krijgt met onverwachte en onrealistische huurverhogingen of veranderingen in politiek of beleid.
Let wel op. Collectief eigendom is fantastisch maar gaat niet vanzelf. Het kost tijd en veel moeite om het goed te regelen en een gezond en goed werkend collectief op te zetten en onderhouden. Het is van belang dat de mensen in je collectief actief bijdragen aan, en onderdeel zijn van de organisatie structuur. Je hebt niet genoeg aan leden die enkel de huur betalen. 

Webdocu collectief eigendom
Omdat collectief eigendom zoveel interessante mogelijkheden biedt en er zo ontzettend veel mooie voorbeelden bestaan hebben we in 2023/2024 de webdocu www.collectiefeigendom.nl gelanceerd. Een inspiratiedocument, archief en handleiding ineen waarmee we het fundament van onze plannen willen verstevigen. Mensen zien graag voorbeelden en horen graag van anderen hoe ze het hebben geregeld.
In dit multimediale project worden tekst, fotografie, audio en video gecombineerd om de verhalen, kennis en ervaring van bestaande vrijplaatsen, wooncoöperaties, zorgcoöperaties en landbouwproejcten in collectief eigendom op inspirerende wijze te delen. Naast de vele interviews (±50 uur video) vind je in deze webdocu ook organogrammen en statuten van bestaande projecten die je kunt bekijken, bestuderen of zelfs kopiëren voor je eigen project. In de webdocu niet alleen aandacht voor de positieve verhalen maar zeker ook voor hetgeen er mis kan gaan en de vele uren en soms frustratie of conflicten die er ook bij horen.

De toekomst van Vrij Beton
Door al onze kennis en ervaring weten we heel goed waar we het over hebben en wat ons te wachten staat indien we nieuwe plekken in collectief eigendom gaan realiseren. Anderzijds beseffen we dat Vrij Beton een ambitieus plan is. Kennis en ervaring is niet genoeg. Om Vrij Beton echt te realiseren ontbreken momenteel nog twee belangrijke dingen. Het meest moeilijke en onmisbare voor Vrij Beton is vastgoed en/of grond. Ruimte die geschikt is voor hetgeen we willen (publiek functies + wonen en/of werken). Het meest voor de hand liggend zijn bestaande gebouwen die worden getransformeerd (oude scholen, fabrieken, kantoorpanden), maar het zelf ontwerpen en bouwen van een nieuwe vrijplaats is natuurlijk ook een mogelijkheid. 
Het volgende belangrijke element dat ontbreekt is geld. Om een pand of stuk land te kunnen kopen is veel geld nodig. Een symbolische (lees: hele lage) koopsom of vastgoed/grond schenking is natuurlijk ook een optie, maar ook dan is er geld nodig voor aanpassingen en/of noodzakelijk onderhoud en verbouwingen. Mensen in vrijplaatsen staan erom bekend dat ze veel zelf kunnen en willen doen, dus een mate van zelfwerkzaamheid zal altijd aanwezig zijn. Dat neemt niet weg dat er financiële middelen nodig zullen zijn om externe expertise en materialen in te kopen.
Vastgoed en land zijn ontzettend duur en daarom is het in de ogen van sommigen onwaarschijnlijk dat we ooit een Vrij Beton pand zullen realiseren. Wij zijn ervan overtuigd dat het ons zeker gaat lukken. Misschien niet vandaag, misschien niet morgen, maar we houden vol tot het lukt. En daar kunnen we alle hulp bij gebruiken dus neem zeker contact met ons op als je ons wil helpen.

Contact:
vrijbeton(at)amsterdamalternative.nl