Amsterdam Energie

Wereldwijd werken mensen aan de overgang van het olietijdperk naar een kleinschaligere, menselijkere en uiteindelijk veerkrachtigere toekomst. Wij gaan in gesprek met directeur Rolf Steenwinkel en campaigner Daphne Meijer over zonnepanelen, windmolens, het besparen van energie en de missie van Amsterdam Energie. De energiecoöperatie die tien jaar geleden is opgericht door drie activisten die vonden dat er te weinig gebeurde op het gebied van duurzaamheid in de stad.

Amsterdam Energie is een energiecoöperatie. Kun je uitleggen wat dat precies betekent?
Een energiecoöperatie kan van alles zijn, er zijn meerdere verschillende opties. Vaak zijn het mensen die gezamenlijk een zonnedak of warmtenet aanleggen, een windmolen bouwen of hun gebouw middels een warmte-koude netwerk verwarmen, maar er zijn ook coöperaties die zich richten op het opwekken van zo veel mogelijk energie, die ze niet zelf gaan gebruiken maar doorverkopen.
Een energiecoöperatie betekent dat alles in gezamenlijk eigendom is en elk lid één stem in de besluitvorming heeft. Eventuele opbrengsten worden verdeeld onder de leden, volgens een plan waar de leden zelf over beslissen.
Op deze manier pakken we de energiemarkt stapje voor stapje terug, als burgers. Net als de wooncoöperaties, een vergelijkbaar side-effect door de privatisering van de woningmarkt.

Hoeveel leden heeft Amsterdam Energie?
Op dit moment zitten we rond de 1400 leden. We zijn vooral in de afgelopen drie jaar gegroeid maar nog steeds op zoek naar meer leden. Wij vinden het belangrijk dat meer Amsterdammers rechtstreeks een bijdrage kunnen leveren aan de energietransitie. Dat kan door echte groene energie te gebruiken of door deelname aan een coöperatief ontwikkeld dak. Onze groei heeft wel een limiet, wij streven geen eindeloze groei na, 100.000 leden is bijvoorbeeld voor ons teveel.

Als het gaat over energie dan gaat het meestal over verbruik. Er is steeds meer nodig om in onze behoefte te voorzien. Het staat buiten kijf dat we de opwekking van energie moeten verduurzamen maar zou er niet meer aandacht naar besparing moeten? En dan heb ik het niet alleen over het verbruik en gedrag van de burger.
Dat is een vraag waar iedereen zich het hoofd over breekt. De Trias energetica zegt dat de transitie begint bij minder energie verbruiken. Energiebesparing dus.
De overheid hanteert al jaren de slogan en het motto ‘een beter milieu begint bij jezelf.’ Leuk bedacht, maar het schiet zo niet op. Wat ons betreft begint een beter milieu bij de grootste vervuilers, maar daar verschillen de meningen over.
Wat Amsterdam Energie betreft, wij hebben helaas niet de menskracht om ook met besparen aan de gang te gaan.

Zover ik kan zien is Amsterdam Energie vooral gericht op het plaatsen van zonnepanelen of richten jullie je ook op andere bronnen?
We zijn onderdeel van Amsterdam Wind, een samenwerking van vier energiecoöperaties: Amsterdam Energie, Onze Amsterdam Noord Energie, Zuiderlicht en de Windvogel. Windenergie is een heel efficiënte manier om heel veel groene stroom te produceren. Wij denken dat Amsterdam een groter deel van de eigen energiebehoefte zelf moet en kan opwekken. Je kunt het opwekken niet alleen overlaten aan mensen elders in het land of in de wereld. Amsterdam moet meedoen en daarom ontwikkelen we ook windmolens. Op het grondgebied van Amsterdam en niet in zee of ergens anders.

Kun je dat op een zelfde - coöperatieve - manier regelen?
Ja dat kan, maar anders, in groter verband. Als coöperatie zijn wij niet groot genoeg om in ons eentje een windmolen te bouwen, daarom doen we dat met andere coöperaties samen. Voor de rest werkt het hetzelfde, je ontwikkelt met een subsidie, een lening en/of een bijdrage van de leden van de coöperatie. Omdat we als coöperatie geen aandeelhouders hebben ligt onze focus niet alleen op het maken van winst. Wij maken afspraken om bijvoorbeeld een deel van de opbrengsten terug te laten vloeien naar de mensen die in de buurt van de windmolens wonen. Dat hoort bij coöperatieve ontwikkeling en wordt van ons geëist.

Is wind energie net zo duurzaam als zonne-energie?
Het is maar hoe je het bekijkt. Het is duurzamer, want veel efficiënter. Eén windmolen van 145 meter kan net zoveel opwekken als 25.000 panelen. En juist ook in de winter en ‘s nachts als de zon niet schijnt. Maar een windmolen is een enorm ding, waarin veel staal en zeldzame metalen zijn verwerkt. En die materialen kunnen nog niet allemaal worden gerecycled. Dat stuk is bij zonnepanelen verder ontwikkeld. Daarbij is een windmolen een enorm object, waar soms vogels tegenaan vliegen, en dat geluid produceert. Zonnepanelen doen dat niet. Die leg je neer en je hoort verder niks.

Ik las laatst dat het recyclen van oude panelen een behoorlijk probleem is. Oude panelen worden grootschalig vernietigd en dat afval is geen fris afval. Hoe moeten we dit probleem aanpakken?
De meeste zonnepanelen gaan 25 jaar mee. We verwachten dat het hergebruik van grondstoffen de komende jaren een groot onderzoeksgebied wordt. Hoe recyclen we die dingen en wat doe je dan met de tweedehands afvalstoffen? Kunnen daar weer zonnepanelen van gebouwd worden, of iets anders? Dit is een van dé vraagstukken natuurlijk. Het circulaire denken, ook op dit terrein.

Op de energiemarkt wordt gul geschermd met de termen duurzame en groene energie. Ook op jullie website wordt het woord duurzaam veel gebruikt. Kun je uitleggen hoe dat precies zit met groene en duurzame energie?
Stel, je wordt lid bij ons. Dan ga je energie afnemen via ons landelijke collectief genaamd om | nieuwe energie. Dat betekent automatisch dat jouw stroom dan lokaal wordt opgewekt door zonnepanelen op onze zonnedaken, op het dak van ateliercomplex Nieuw en Meer bij de Nieuwe Meer, bij de windmolen in het Westelijk Havengebied van Havenwind, of door de andere coöperaties binnen om. Wij kopen dus geen certificaten om zogenaamd ‘groene’ stroom te leveren. Wij doen het echt.

Wij kopen dus geen certificaten om zogenaamd ‘groene’ stroom te leveren. Wij doen het echt.

De meeste mensen weten niks over certificaten, die zien alleen dat iedereen zogenaamd groene of duurzame stroom aanbied. Waar zit het verschil tussen jullie en andere zogenaamd duurzame aanbieders?
Het verschil is dat wanneer wij zeggen dat onze stroom afkomstig is van een zonnedak uit de Noordoostpolder van een van onze collega-coöperaties, dat ook echt zo is. Dus geen stroom uit het buitenland, witgewassen door middel van een certificaat. Een certificaat is trouwens een garantiebewijs van een buitenlandse stroom aanbieder, die dat certificaat verkoopt zonder de bijbehorende groene stroom te leveren. Als voorbeeld: een Noorse waterkrachtcentrale verkoopt zijn stroom aan omwonenden maar verkoopt zijn certificaat ‘stroom uit de waterkrachtcentrale’ apart, op een veiling, aan bijvoorbeeld een Nederlandse energieleverancier. Die energieleverancier kan met het certificaat laten zien dat men goed bezig is, terwijl het feitelijk in een kolencentrale of een gascentrale stroom opwekt. Het is een nogal ingewikkeld verhaal. Dit komt doordat veel consumenten graag groene stroom kopen en er niet voldoende voorhanden is in Nederland. De Consumentenbond heeft in het jaarlijkse onderzoek naar groene stroomleveranciers, dat vorige week is gepubliceerd, gepleit voor veel meer duidelijkheid waar de stroom vandaan komt.

Op welke doelgroep is Amsterdam Energie gericht? Wie moet bij jullie wezen?
Iedereen die schone stroom wil gebruiken! En mensen die zonnepanelen willen kopen, maar dat nu niet kunnen. Wij ontwikkelen volgens de CSE regeling voor coöperatief aangelegde daken. Als jij een dak hebt waar vier zonnepanelen op kunnen voor jezelf, dan heb je ons niet nodig. Je belt een installateur en klaar is kees. Als je zelf geen dak hebt, woont in een groot appartementencomplex met een collectief dak, of huurt bij een woningbouwcorporatie, dan kun je toch meedoen aan de energietransitie door middel van de coöperatieve ontwikkeling. Wij richten ons dus op Amsterdammers die in zo’n situatie zitten. Als jij onder een dak woont waar 200 panelen op kunnen, kun jij dat hoogstwaarschijnlijk niet in je eentje betalen. Via ons model kan het wel en kunnen je buren en buurtbewoners ook meedoen. We doen dit overigens in onze dochtercoöperatie Onze Zon Amsterdam. Onze Zon ontzorgt: wij doen al het voorwerk, we hebben alle technische kennis en we zorgen voor al het onderhoud, gedurende 25 jaar.

In jullie manifest lees ik een aantal keer het woord kleinschalig. Dat klinkt mij als muziek in de oren omdat we naar mijn idee vooral door onze drang naar groei en grootschaligheid de grip verliezen. Kleine schaal is overzichtelijker, makkelijker te sturen en aan te passen. Maar hoe pak je met kleinschaligheid een enorm, wereldwijd probleem aan? Is het een optie dat jullie werkwijze zich verder verspreidt. Als een soort open source idee dat iedereen op kan pakken en zelf op kan zetten of willen jullie zelf ook groot worden?
Wij willen in Amsterdam groter worden zodat we meer kunnen doen, sneller kunnen werken en harder met onze vuist op tafel kunnen slaan bij woningbouwcorporaties die moeilijk doen. In een stad met 850.000 mensen willen we meer leden werven en we denken dat dat zeker kan. Lokaal opgewekte energie, schoon, efficiënt en duurzaam kun je het best lokaal organiseren. Dus wij hoeven niet uit te breiden buiten de grenzen van Amsterdam. En inderdaad, de coöperatieve wereld gaat uit van kennis en ervaring delen, en samenwerken.

Je zegt net dat er corporaties zijn die moeilijk doen. Wat moet ik me daarbij voorstellen?
Corporaties bezitten een aanzienlijk deel van de Amsterdamse woningen. Daar houden ze zelf graag controle over en grip op, en zij hebben meestal plannen voor de korte en lange termijn van hun bezit. Derden, andere partijen, die iets willen op hun dak, vinden ze onhandig en ingewikkeld, dus die houden ze liefst van hun daken af. Bovendien is het voor corporaties ook aantrekkelijk om zelf hun daken te beleggen met zonnepanelen en de kosten te verrekenen in de huur of de servicekosten. Coöperatief ontwikkelde daken gaan uit van een ander verdienmodel, waarbij de corporatie niet de eigenaar is en de opbrengst bedoeld is voor de deelnemers aan het project. Een vraag om een dak te mogen ontwikkelen zet de discussie ook op scherp bij de corporatie: wat willen we eigenlijk met dit blok? Renoveren, slopen, onderhoud op enig moment? Daar heeft men niet altijd zin in en tijd voor, en zeker niet als deze discussie wordt aangezwengeld door buitenstaanders.

Als we het trouwens hebben over groot worden, wat is de potentie in Amsterdam? Hoeveel ongebruikte dakruimte is er over een welk deel van het Amsterdamse energieverbruik kunnen we dekken als we alles vol zouden leggen met zonnepanelen?
Er is nog een groot potentieel aan dakruimte, maar het is niet genoeg voor de volledige energiebehoefte. Verrassend weinig eigenlijk. Als alles vol zou liggen zou dat nog steeds maar ongeveer 10% zijn van wat we nodig hebben. Daarbij komt het probleem dat we ‘s zomers heel veel zonne-energie hebben, ‘s winters en ‘s avonds niet. Er moet dus veel andere energie bij om de haven, de universiteiten, industrie, ziekenhuizen, spoorlijnen, etc. draaiende te houden.

Hoe zit het met de ontwikkeling van de zonnepanelen en opslag van opgewekte energie? De zon geeft veel meer energie dan onze zonnepanelen opvangen dus met sterk verbeterde panelen zouden we veel meer kunnen opwekken. En idealiter wil je zelf je opgewekte energie opslaan. Wanneer wordt die opslag betaalbaar?
Daar wordt aan gewerkt. Acht jaar geleden deed de Gemeente Amsterdam mee in een Europees project om te onderzoeken hoe je elektrische auto’s zou kunnen inzetten om energie op te slaan gedurende de dag. Om die energie ‘s avonds te kunnen gebruiken, in huis, met de auto als een batterij. Hoe sla je het op is de vraag van de toekomst. Een idee is om de overtollige energie te gebruiken om waterstof te genereren. In Noorwegen gebruiken de waterkrachtcentrales ‘s zomers de energie die ze niet kwijt kunnen op het net om het water weer omhoog te pompen, zodat het ‘s winters weer door de waterkrachtturbines kan vallen.

Hoe zien jullie de rol van de politiek in de energie opgave? Wat zou de politiek volgens jullie wel en niet moeten doen om als land en als wereld duurzamer, zuiniger en eerlijker met energie om te springen?
Onomwonden kiezen voor duurzaam, ophouden met de subsidies op fossiel, en echt doorpakken op de ondersteuning van nieuwe groene technologie. Echt stelling nemen en durven te zeggen dat het pijn gaat doen. Duurzaam zijn betekent dat zowel burgers als bedrijven bepaalde dingen niet meer kunnen doen, of dat sommige dingen veel duurder worden. Vliegen bijvoorbeeld, of autorijden.

Wat zouden bedrijven en burgers niet meer kunnen of moeten doen als we echt duurzaam willen worden?
We willen alsmaar meer, groter, beter, hoger, duurder en verder. We zijn verslaafd aan het idee van groei, dat groei de motor is van de economie en dat je dus moet consumeren, omdat je de wereld anders in de ellende stort. Dat idee, daar moeten we vanaf. ‘Less is more’ is soms moeilijk, maar we zouden dat echt moeten omarmen.

Hoe kunnen mensen zich bij jullie aansluiten? Wat zijn de voor- en nadelen van bij jullie aansluiten?
Wij hebben geen ‘basislidmaatschap’. Als je lid bent, komt dat omdat je iets met ons te maken wilt hebben. Dit is een verschil tussen ons en andere coöperaties, waar je meestal een jaarlijks bedrag, of een eenmalig bedrag, betaalt om lid te worden. Mensen kunnen lid worden via onze website, en dan gaan ze energie afnemen via om | nieuwe energie. Of je bent lid omdat je zonnepanelen wilt kopen in de coöperatieve subsidieregeling op een van onze daken.
Als lid heb je zeggenschap over wat wij doen. Meer windmolens, minder windmolens, warmte projecten ja of nee, en meer van dit soort dingen. Als je naar de ALV komt, kun je daar over meebeslissen. Als klant van om, ons landelijke collectief, weet je zeker dat de winst niet verdwijnt naar aandeelhouders, maar naar service, ontwikkeling van meer duurzame energie opwekking, en een lagere overhead van de organisatie, wat weer een lager tarief betekent. Het is een andere bedrijfsvoering, gedreven op waarden, en daar werk je als lid aan mee.
Je kunt ook deelnemen aan energieopwekking door panelen te kopen, of deel te nemen aan de windmolens. Bij ons kun je zo veel deelnemen aan de energietransitie als je wilt. Ook als je zelf geen mogelijkheden hebt in je eigen huis of op je eigen dak. Dat is het voordeel. Het nadeel is dat je niet gelokt wordt met een aantrekkelijke korting voor een langjarig contract, want dat doen we niet. Dat vinden we zonde van het geld. Geen korting, en de tarieven zijn ook niet het allerlaagst. Je hebt prijsknaller tarieven, maar dat is grijze stroom, die is niet groen opgewekt. Een ander nadeel is dat wij, specifiek Amsterdam Energie, dus geen lidmaatschap zonder iets anders kennen. Je kunt bij ons geen tientjes-lid worden. Er zit altijd een actieve keuze voor iets wat wij aanbieden aan vast.

www.amsterdamenergie.nl
www.onzezonamsterdam.nl
www.samenom.nl