Losgeslagen populisme: Hoe rechts gebruik maakt van de pandemie om de macht te grijpen

Covidioten aller landen: Verenigt u!
Er is een slechte grap over de sociale media die als volgt gaat: In het verleden had ieder dorp zijn dorpsidioot. Die wisten dat ze idioten waren omdat hun dorpsgenoten hen daar vaak aan herinnerden. Toen kwamen de sociale media. De dorpsidioten gingen online en ontmoetten alle andere dorpsidioten die elkaar er al snel van wisten te overtuigen dat hun vermeende idiotisme in feite verkeerd begrepen slimheid was. Niet wíj zijn de idioten, maar alle anderen.

Als je kijkt naar de mediabeelden van de protesten tegen Covid-gerelateerde voorzorgsmaatregelen als gezichtsbedekking en social distancing, is het lastig om geen kern van waarheid te ontwaren in deze grap. Er heeft zich een nieuwe groep idioten – de covidioten – gevormd, die verhalen de wereld in stuurt over door Facebook geïnspireerde samenzweringen rond 5G, Bill Gates, mind control en natuurlijk het virus zelf, dat voor hen niets anders is dan ‘een griepje.’ Dikwijls associëren ze zich bereidwillig met de ideologen van extreemrechts en vergelijken ze het dragen van mondkapjes met het dragen van de Davidsster tijdens de nazi-bezetting, of verwijzen ze naar het stalinisme, omdat van hen wordt gevraagd hun ouders te beschermen door ze een tijdje niet te knuffelen. De misschien wel ernstigste uiting van deze nieuwe trend vond niet in Nederland plaats, maar op 2 augustus jl. in Duitsland, toen 17.000 covidioten zonder enige bescherming de straten van Berlijn op gingen, precies op het moment dat het aantal Covid-besmettingen weer begon op te lopen.

Alternatieve feiten
Hoewel je vol ongeloof naar een dergelijke mate van burgerlijke degeneratie zou kunnen kijken, speelt hier meer dan alleen maar de door de sociale media mogelijk gemaakte covidiotie. Het is ongelooflijk om te zien hoezeer politiek rechts heeft geïnvesteerd in de strijd tegen het gezond verstand rondom Covid-19. Veel van de samenzweringstheorieën die het internet over gaan zijn gefabriceerd door een van de in de VS gevestigde rechtse media, zoals Info Wars of Breitbart, of hun Europese filialen. Blijkbaar zien deze extremisten de corona-pandemie als een testcase voor hun oorlog tegen het gezond verstand van een gedeelde werkelijkheid. Laten we niet vergeten dat de voortdurende aanval op eenvoudige, objectieve waarheden waar we nu getuige van zijn, op de eerste dag van het presidentschap van Donald Trump mainstream is gegaan. In een poging om de onverdedigbare claim van de grootste menigte uit de geschiedenis van presidentiële inauguraties te verdedigen, heeft Kellyanne Conway de wereld die dag laten kennismaken met de notie van ‘alternatieve feiten.’ Het was een poging om de president en zijn regering carte blanche te geven om ongemakkelijke waarheden te negeren en een wereld te creëren waarin het de regering is die bepaalt wat waar is en wat niet. Met betrekking tot Covid-19 zijn we ruimschoots in de gelegenheid gesteld om de regering-Trump dit dodelijke spel te zien spelen, waarbij de eigen bevolking aan een voorheen onvoorstelbare hoeveelheid totaal onnodig lijden werd onderworpen. De pogingen om de geschiedenis te herschrijven zijn overduidelijk. De misschien wel meest bizarre gebeurtenis in deze eindeloze keten van absurditeiten was Trumps pronken met een groep ‘alom gerespecteerde’ artsen die het succes van de regering bij de aanpak van de pandemie zou hebben geprezen. Later bleek dat ten minste één van die ‘artsen’ berucht was wegens zijn bewering dat gynaecologische problemen zoals cysten en endometriose worden veroorzaakt doordat mensen in hun dromen seks hebben met demonen en heksen. Deze ‘artsen’ beweren ook dat buitenaards DNA momenteel in medische therapieën wordt gebruikt om te voorkomen dat mensen religieuze gevoelens gaan koesteren.

Een wereld van onverdraagzaamheid: Café Weltschmerz
In Nederland is het vooral het schijnbaar gematigde Café Weltschmerz dat de thuisbasis is geworden van de vrijheidsstrijders tegen de medische wetenschap en de mondkapjes. Hoewel Café Weltschmerz zich graag profileert als een neutraal internet-platform en YouTube-kanaal voor afwijkende stemmen over kwesties van maatschappelijk belang, zijn deze stemmen verdacht stil gebleven toen bijvoorbeeld de regerende liberalen van de VVD besloten om de Nederlandse pensioenen te koppelen aan het wel en wee van de internationale financiële markten. En over het algemeen is er bij Café Weltschmerz weinig belangstelling voor stemmen die afwijken van de neoliberale consensus, wordt er niets gezegd over de problemen die het gevolg zijn van decennia van bezuinigingen, de onverdedigbare ecologische voetafdruk van de Nederlandse industrie of welke relevante uitdaging ook waarmee de mensheid wordt geconfronteerd als het gaat om haar eigen voortbestaan. Wat men in plaats daarvan krijgt voorgeschoteld is het volledige spectrum van corona-complotten en interviews, waarin leden van haatgroepen mogen vertellen hoe moeilijk het is om als jonge racist in Nederland te leven.

Café Weltschmerz is in 2013 opgericht door Max von Kreyfelt, een creatieve ondernemer in de designwereld, en Dirk van Weelden, een filosoof en schrijver. Het is een typisch voorbeeld van de ontaarding van de politieke cultuur in Nederland (en het Westen in het algemeen) na de jaren zestig. In Nederland kwam deze ontaarding aan het begin van deze eeuw voor het eerst aan het licht, toen Pim Fortuyn een bijna dodelijke aanval op de multiculturele samenleving inzette. Zijn strategie was het benadrukken van traditionele ‘liberale’ waarden als individuele vrijheid en de vrijheid van meningsuiting, ook al waren deze waarden in strijd met de waarden van andere culturen, zoals de islam. Een paar jaar later deden Ayaan Hirsi Ali en Theo van Gogh er nog een schepje bovenop met de film Submission, ter bevestiging van de westerse culturele waarden tegenover de ‘achterlijke’ islamitische waarden, en nog weer later werd het stokje overgenomen door Geert Wilders en Thierry Baudet, die uitgesproken islamofobe, xenofobe en racistische opvattingen in het parlement en de media vertolkten.

De vrijheid van alternatieve feiten
Wat deze ‘vrijheidsstrijders’ bewust negeren is dat ze door hun handelwijze het concept de individuele vrijheid veranderen in een bijna totalitair concept, dat overduidelijk in strijd is met de oorspronkelijke gedachte. Absolute vrijheid is onmogelijk en moet zelfs niet worden nagestreefd. Er moet altijd rekening worden gehouden met de context waarin de vrijheid tot uitdrukking wordt gebracht, evenals met andere waarden (zoals ‘broederschap’ en ‘gelijkheid’). Losstaand, gereduceerd tot het particuliere bezit van een individu, verliest vrijheid iedere betekenis en wordt het een leeg en onmenselijk begrip. Helaas heeft deze denkwijze na de jaren zestig delen van de Europese intellectuele cultuur in haar greep gekregen. Nergens is de malaise zo groot geweest als in Nederland. In een interview met de Volkskrant stelt Max von Kreyfelt het als volgt: ‘In Café Weltschmerz moet je alles kunnen zeggen. Alles mag.’

Een van de neveneffecten van dit Mickey-Mouse-liberalisme is dat de sluisdeuren worden opengezet naar de eerder genoemde ‘alternatieve feiten.’ Makers en volgers van Café Weltschmerz delen de mening dat ‘het establishment’ (lees: iedereen die het niet met hen eens is) erop uit is om de vrijheid van meningsuiting te verstikken en de individuele vrijheden aan allerlei beperkingen te onderwerpen. Zij geloven dat ‘iedere regering onder curatele staat van de WHO, en dus van Bill Gates’ (een rechtstreeks citaat van Van Kreyfelt uit hetzelfde interview met De Volkskrant) en dat het uiteindelijke doel is om overal 5G te installeren, teneinde het beoogde controle- en bewakingssysteem te vervolledigen. Het probleem is dat dit soort samenzweringsdenken in de weg staat van een oprecht en ook absoluut noodzakelijk debat over 5G of de zin en onzin van bepaalde anti-coronamaatregelen. Het zaait verwarring en saboteert eerlijk activisme dat probeert te mobiliseren tegen reële gevaren zoals de verwaarlozing van de klimaatverandering, de ongelijkheid, en de sociale en economische onrechtvaardigheid in het algemeen.

Lessen in de vrijheid van kameraad Stalin
Interessant is dat voor dit alles een precedent bestaat. Paradoxaal genoeg (of misschien is het wel helemaal niet zo paradoxaal) werd het concept van alternatieve feiten uitgevonden en geperfectioneerd in het stalinistische Rusland. Vanaf de laatste jaren van Stalins regime tot aan zijn eigen dood in 1982 trad Michail Soeslov op als de belangrijkste ideoloog van het Kremlin. Communistische apparatsjiks plachten naar zijn kantoor te komen als ze een citaat van Lenin nodig hadden om een nieuw beleidsproject te rechtvaardigen. Soeslov ging dan naar een grote kast, opende een lade en koos een kaart met een handgeschreven citaat dat geschikt was voor deze rol. Het punt is dat al deze citaten volledig uit hun context waren gerukt. Het gebeurde zelfs dat Soeslov na de dood van Stalin hetzelfde citaat koos, dat eerder was gebruikt om een typisch stalinistische maatregel te rechtvaardigen, ter verdediging van een totaal tegenovergesteld beleidsvoorstel tijdens het bewind van Chroesjtsjov.

Vandaag de dag gebruikt de Russische president Poetin dezelfde methode om zijn tegenstanders in toom te houden en te controleren. Ja, sommige tegenstanders zijn vermoord (zoals Boris Nemtsov) of gevangen gezet en verbannen (zoals Michail Chodorkovski), maar de meest effectieve manier om zich te ontdoen van iedere echte oppositie was het creëren van valse oppositiebewegingen en -partijen die in werkelijkheid door het Kremlin werden gestuurd. Het meest gedurfde voorbeeld van dit beleid komt uit de koker van Vladislav Soerkov, een sleutelfiguur in de regering van Poetin. Onder het pseudoniem Nathan Doebovitski heeft hij vijf romans geschreven die allemaal zeer kritisch waren over Poetin (waarvan de bekendste Close to Zero is, gepubliceerd in 2009). Het is niet verwonderlijk dat Soerkov alle beweringen dat hij de auteur van deze werken is heeft ontkend.

Een andere belangrijke ideoloog van Poetins bewind is Alexander Doegin, een dubieuze figuur die pleit voor het ‘eurasianisme’ en berucht is om zijn uitgesproken fascistische opvattingen. Doegin is een vaste gast op de G10, de grootste jaarlijkse Amsterdamse conferentie over economie en filosofie. Doegin wordt ook beschouwd als de bedenker van het concept van de ‘Hyperborea,’ ter aanduiding van het gebied waarin de ethische Russen leven. Joden en moslims worden gezien als ‘indringers’ die de plaats innemen van de oorspronkelijke (lees: Arische) bevolking. De term ‘boreaal’ is afkomstig van de Italiaanse fascistische filosoof Julius Evola en werd door Thierry Baudet gebruikt in zijn overwinningstoespraak na de Nederlandse provinciale verkiezingen in 2019. Baudet was zelf ook een van de gasten van de G10 in dat jaar.

Een huwelijk in de populistische hel: Café Weltschmerz en de G10
Er bestaan veel verbindingen tussen Café Weltschmerz en de G10, maar de meest in het oog springende is Ab Gietelink, een theatermaker uit Amsterdam. Hij is een goede vriend van Boudewijn Richel (de oprichter en directeur van de G10), en een van de presentatoren van Café Weltschmerz. Zeer recentelijk trad hij op als de eisende partij in een proces tegen de stad Amsterdam over de verplichting om in bepaalde drukke gebieden van de stad mondkapjes te dragen. In dit proces werd hij gesteund door de actiegroep Viruswaarheid (voorheen Viruswaanzin), de meest luidruchtige groep covidioten in Nederland tegen de coronamaatregelen. Leden en supporters van Viruswaanzin hebben een prominente rol gespeeld in recente uitzendingen van Café Weltschmerz op YouTube. In de persoon van Ab Gietelink (en van zowel Max von Kreyfelt als Boudewijn Richel) sluit de cirkel zich en komen alle draden samen: geleid door een pervers gevoel van vrijheid zijn zij (en andere ‘vrijheidsstrijders’) totalitaire en extremistische figuren gaan omarmen wier geheime (maar niet altijd verborgen) agenda het vernietigen van de fundamenten van de democratie is, via het ondermijnen van ons collectieve gevoel van een gedeelde werkelijkheid. Door de kritische reflectie te vervangen door de hyperbool van samenzweringstheorieën saboteren deze cynische creatieve ondernemers ons vermogen om als samenleving de belangrijke lessen te leren die de corona-pandemie te bieden heeft. De voornaamste daarvan is de ervaring dat een effectieve politiek nog steeds mogelijk is; dat de vermeende onoverkomelijke beperkingen van de wereldeconomie niets anders zijn dan ideologische hersenschimmen. In tegenstelling tot leerstellingen van het neoliberale evangelie zijn wij als samenlevingen zeer goed in staat om politieke beslissingen te nemen tegen de economische rationaliteit en de financiële markten in.

Om deze democratische en diepgewortelde politieke visie tot leven te brengen in een post-Covid-wereld hebben we de krachtige stemmen nodig van eerlijke activisten, politieke dissidenten en alle anderen die bereid zijn om deel te nemen aan de collectieve strijd voor een wenselijke toekomst voor iedereen. Café Weltschmerz en de G10 hebben duidelijk de intentie om deze strijd te ondermijnen met hun giftige mix van creatief ondernemerschap en samenzweringstheorieën. Daarmee helpen ze cynische politieke avonturiers als Baudet bij hun pogingen om in Nederland de macht te grijpen. We moeten waakzaam zijn en ervoor zorgen dat ze daarin nooit zullen slagen.