De zinkende rafelrand
Persoonlijke reflecties op een actie- documentaire over de lange strijd voor betaalbare en gemeenschapsgerichte woonruimte in de Baaibuurt
De eerste keer dat ik naar de Baaibuurt kwam, kan ik mij nog goed herinneren. Ik was 17 jaar oud en op zoek naar een plek om te wonen. Ik was er al vaker langs gefietst en zag mezelf wel tussen het groen en de creatievelingen, dus raapte ik al mijn moed bijeen en ben ik naar One Peaceful World gefietst met de vraag of ik bij hen kon komen wonen. Nee. Helaas. Maar, er was wel pizza die avond en ik mocht mee eten.
Vele jaren later, inmiddels ben ik 26, hoorde ik voor het eerst over de plannen van de gemeente met de Baaibuurt. Op 31 december 2024 moest alles ontruimd worden, zodat het gebied opgehoogd kan worden met 7 meter zand, waarna het 5 jaar braak moet liggen om vervolgens een nieuwe wijk met hoge dichtheid te worden. Omdat dit duur is en de grond veel op kan leveren voor de gemeente, is bij voorbaat al gesteld dat er 33% dure woningen komen in plaats van de gangbare 20%. Ook komen er minder betaalbare woningen: 33% in plaats van de gangbare 40%. Het Baaibuurt Collectief, een actiegroep van bewoners en experts, zet zich in voor een alternatief plan waarbij het groen en de gemeenschap behouden kan blijven en kan groeien door te verdichten tot de 1800 nodige nieuwe betaalbare woonruimtes.
De Baaibuurt is een buurt gelegen op het Zeeburgereiland naast de Piet Hein tunnel en in de schaduw van de Amsterdamse brug, het is een groene oase waar gemeenschappelijk leven centraal staat. Het is de afgelopen 50 jaar de thuishaven geweest van verschillende gemeenschappen. Zo woonden er de studenten en jonge Amsterdammers van ZZW (ZuiderZeeWeg), geliefd om het zomerfestival. Naast de ZZW was er Fort Knox en One Peaceful World, beiden creatieve maker-gemeenschappen met zelfgebouwde huizen en veel ruimte voor kunst. One Peaceful World is opgericht door kunstenaar Theo Niermeijer. De gemeenschap heeft na zijn overlijden een beeldentuin gecreëerd van alle verwrongen stukken ijzer die zijn poëtische kunstnalatenschap vormen. Naast de creatievelingen zijn er de makers, waaronder hout- en staalbewerkers, vereniging de loods en de betaalbare autogarage van Mohamed Kabbou. Voor deze mensen is er in het nieuwe ontwerp van de stad geen ruimte meer. Tot slot wonen in de Baaibuurt de families van de kermisgemeenschap, een gemeenschap van reizigers met beschermde woonvorm. Ook voor hen is de toekomst onduidelijk. Zij hebben recht op een nieuw terrein voor hun woonwagens en attracties, echter, heeft de gemeente maar beperkt geschikte ruimtes voor deze woonvormen. De eindconclusie is dat al deze gemeenschappen weg moeten voor 31 december 2024 voor de herontwikkeling van de buurt.
Wonen kan ook anders ingericht worden, het kan ook een plek zijn waar groen en samenleven centraal staan
Hoewel de Baaibuurt een bij elkaar geraapt zooitje van verschillende gemeenschappen lijkt te zijn, heeft de buurt één heldere boodschap: wonen kan ook anders ingericht worden, het kan ook een plek zijn waar groen en samenleven centraal staan. Al vroeg ontstond het idee om een actie-documentaire te maken over de manier van leven van deze gemeenschappen en het alternatieve plan van Het Baaibuurt Collectief. Een actie-documentaire met als doel de strijd te versterken door de verhalen en alternatieven voor de buurt te verspreiden, voordat de buurt gesloopt wordt op 31 december 2024.
En dus zijn wij in mei 2024 begonnen met filmen. Wij zijn een kleine groep bestaande uit documentairemaker Alberto Morbelli, kunstenaar en bewoner Marijn van der Eyden, editor en bewoner Benjamin Vanderveen en ik, regisseur en woononderzoeker aan de UvA en mede-activist bij Het Baaibuurt Collectief. Later is producer Emiel Martens nog bij ons aangesloten. We hebben heel de zomer doorgewerkt aan het filmen en monteren, alles zodat de film begin november klaar zou zijn en vertoond kon worden. De film had nog geen duidelijk einde, immers, we zaten nog midden in de strijd om het behoud van de plek. De film is daarmee geen terugblik op alles wat verloren is gegaan, maar een levend beeld wat zichzelf in de strijd heeft weten te plaatsen. Zo hebben we debatavonden met politici van D66 en GroenLinks georganiseerd in Pakhuis de Zwijger en ARCAM met de film als introductie. Ook is de film gratis vertoond aan het projectteam van de gemeente in de hoop een constructief gesprek te kunnen beginnen over de waarden van de buurt. Na de vertoning met het projectteam ben ik met tranen in mijn ogen terug naar huis gefietst, de reactie was teleurstellend maar te verwachten. Ze ‘horen’ onze argumenten, ‘begrijpen’ deze, en praten over een ‘mooi nalatenschap’ van de buurt. Het is inmiddels midden november 2024, we hebben net een brief ingediend bij de raad tegen de sloop en ik word overvallen door een gevoel van onmacht wanneer ik langs de buurt terug naar huis fiets en voel dat de datum van 31 december steeds sneller nadert.
En dan is het zover. Eerder dan verwacht wordt op 23 december Fort Knox als eerste gesloopt, vlak voor de kerst. De kunstzinnige en zelfgemaakte woningen worden onbewoonbaar gemaakt door delen van de muren en plafonds af te breken, de resten blijven vervolgens nog ruim een maand liggen. Op 3 januari begint de sloop van ZZW. En nu, in de zomer van 2025 is de helft van de buurt weg. Wij zijn doorgegaan met filmen en monteren, waarmee de nieuwe versie van de film, uitgekomen in februari 2025, wél een einde heeft. Inmiddels zal ik de film wel ruim 100 keer hebben gezien, maar het einde blijft emotioneren, vooral door de warme en dankbare ontvangst van de film door de gemeenschappen zelf. Ik heb meerdere mensen die ik niet kende lange knuffels gegeven waarin wij beide met tranen in onze ogen staan. Tranen van verlies, maar ook van dankbaarheid dat het verhaal voort kan leven door middel van de film.
Op het Amsterdams Buurt Film Festival is de film tot beste documentaire uitgeroepen. Daar waar de actie-documentaire ooit bedoeld was om de verhalen van het leven in de Baaibuurt te vertellen, is het sinds het begin van de sloop van de buurt een ode geworden. Een ode aan de wijk waar je langs kan fietsen voor pizza, een ode aan hechte gemeenschappen, betaalbare werkplaatsen en andere woonvormen die niet de standaardformule van het (stenen) huisje-boompje-beestje volgen. Het is een film geworden die hopelijk zowel inspireert als aanzet tot actie voor het behoud van andere rafelranden van de stad Amsterdam. De Baaibuurt is helaas niet de enige zinkende rafelrand.
Op het moment van schrijven is de helft van de buurt gesloopt, de andere helft is er nog. Voor veel gemeenschappen of individuen is de toekomst nog onzeker. De betaalbare automonteur Mohamed kabbou heeft een petitie opgezet, deze kun je steunen. Voor wie de film graag wil zien, kom dan op 25 juli naar het machinegebouw op het Groene Veld, ADM om 21:00 uur (of eerder voor een hapje eten voor €12,50). De toegang voor de film is €5. Mocht je meer willen lezen over de strijd en het alternatieve plan, kijk dan op:
www.hetbaaibuurtcollectief.org.
Link naar de petitie