Sorteermachine Amsterdam
Iedereen welkom, maar wel snel wegwezen

Amsterdam werkt als een sorteermachine: jaarlijks komt er een groot aantal mensen de stad in, maar er worden er ook bijna net zoveel weer uitgegooid. Heb je geen geld voor een dure woning? Dan is het wegwezen.

Het aantal mensen, vooral jongeren, dat jaarlijks Amsterdam binnenkomt is tot record- hoogte gestegen. Sinds de corona-ellende is het minder geworden, maar nog steeds gaat het om enorme aantallen, zowel vanuit het buitenland als vanuit andere plekken in Nederland. De meeste nieuwkomers zijn echter tegen hun 27ste alweer vertrokken en ook de Amsterdamse jeugd kan in deze stad meestal geen permanente woning vinden. Blijven kan alleen als je zo succesvol bent in de nieuwe economie van Amsterdam dat je een huis kunt kopen. Anders: wegwezen.

Iedereen welkom
Talent uit alle hoeken van de wereld wordt aangemoedigd om hier haar kansen te benutten:  bij tech-bedrijven, financiële consultants, de creative industry, platforms, universiteiten, cultuur-instellingen en andere internationale spelers. Duizenden van buiten de EU (vooral India en de USA) krijgen een Blue Card om hier enkele jaren goedbetaald werk te komen doen. Minimum inkomen: 65.000 euro per jaar. Deze expats of kennismigranten worden door internationale bedrijven voor een paar jaar ingehuurd en moeten daarna weer vertrekken. Vanuit Londen is een hele reeks internationale bedrijven en instellingen vanwege de Brexit naar Amsterdam gekomen, gevolgd door hun medewerkers die hier (en elders in de Randstad) een huis kopen.

Daarnaast komen arbeidsmigranten in alle soorten en maten binnen: werkers in de digitale economie zoals programmeurs, ontwerpers, ontwikkelaars en technici. Techies gaan aan de slag bij banken, platforms, webwinkels, de nieuwe distributeurs. Ze komen uit Duitsland, Frankrijk, Polen, Italië, Spanje of welk EU-land dan ook. Meestal tijdelijk, maar redelijk tot goed betaald. Ook in de bouw en bij installatiebedrijven, die vaak grotendeels op mensen uit Oost-Europa draaien, wordt redelijk tot goed verdiend.

Tegelijk zijn er de slechtbetaalde banen voor de nieuwskomers, al dan niet met “papieren”, in de distributiecentra, bij de food-riders en in de horeca en schoonmaak, bijvoorbeeld op Schiphol. Het is het “nieuwe werk”: flexibel, snel en onzeker. Hoe snel dat gaat liet Gorilla in april-mei 2021 zien: ineens waren er honderden “banen” beschikbaar en zichtbaar in het straatbeeld.

Dan zijn nog de buitenlandse studenten (op de UvA van 10% in 2015-16 naar 28%  nu) en de kunstenaars uit EU-landen maar ook van buiten de EU. Deze laatste groep kan hier volgens gemeenteregels maximaal vijf jaar in een broedplaats terecht. En tot slot zijn er de asielzoekers en andere vluchtelingen, al worden zij niet als “nieuwkomers” geregistreerd. Als zij een voorlopige verblijfsvergunning krijgen worden ze statushouder genoemd. Voor Amsterdam gaat dit om kleine aantallen: elk jaar enkele honderden, momenteel vooral uit Syrië, Ethiopië en Eritrea.

Welkom maar waar wonen?
Expats, kennismigranten en Nederlandse yuppen starten in Amsterdam meestal in een vrije-sector-huurwoning in de duurste categorie: tussen de 1500 en 4500 euro per maand (al zijn sinds de coronacrisis de huurprijzen in deze categorie gedaald). Een groot deel van deze grootverdieners koopt al snel een huis,  vooral als ze een vast contract hebben en uit Nederland of de EU komen. Zij dragen bij aan de krankzinnige koopprijzen: nu gemiddeld boven de half miljoen euro. Met een tijdelijk contract kunnen de expats de huren op de Zuidas betalen. Sinds twee jaar is de Zuidas de wijk waar de meeste nieuwkomers terecht komen. Een duidelijk teken van hoe groot de groep goedverdienende nieuwkomers is. Het is een groot verschil met de situatie in de jaren 80, 90,  en 00, toen Zuidoost de meeste nieuwkomers opving en zich trots Arrival City noemde. Tegenwoordig is dat dus stadsdeel Zuid..

Veel jongeren en arbeidsmigranten komen in particuliere huurwoningen terecht met een huur tussen de 1200  en 2000 euro. Dit kan variëren van een groepje Poolse bouwvakkers die voor enkele weken via een uitzendbureau in een vrije-sector-huurwoning in Nieuw West zitten tot enkele vriendinnen die samen een dure woning huren; en van een groepje internationals die een appartement in de nieuwe Friends-toren (achter de Adam toren in Noord) huren tot drie studenten die samen een verkamerde woning in de Staatsliedenbuurt huren.

En dan heb je alle zogenaamde “sociale’ nieuwbouwprojecten. Veel jongeren, zowel de hoogopgeleide arbeidsmigranten, studenten als Amsterdamse jeugd kunnen tegenwoordig in een van de vele jongerencomplexen terecht. Sinds 2015 is er een explosie van megaprojecten van honderden tot meer dan duizend  units. Van Little Manhattan bij Station Lelylaan tot My Domain bij station Holendracht, van Student Hotels tot Hotel Jansen (nadrukkelijk geen hotel maar long stay), van de torens van Wonam en Changes in Nieuw West en Zuidoost tot de 150 nieuwe sociale huurwoningen van De Key aan de Poeldijkstraat voor internationale studenten.

En ook hostels zijn een manier om je eerste stappen in de stad te zetten. Alleen of in groepen om van daaruit de stad te verkennen en werk te zoeken. Of op de bank bij een vriend, in de auto of een garagebox. Tijdelijke wonen kan op vele manieren.

Betaalbaar wonen is tijdelijk wonen
Ondanks het feit dat wonen in Amsterdam steeds duurder is geworden blijkt de stad voor veel nieuwkomers nog steeds toegankelijk. Dat is vooral mogelijk geworden door de omslag in de huurwoningenmarkt van permanent naar tijdelijk. Zowel in de nieuwbouw van sociale huurwoningen als in de verhuur van bestaande woningen is tijdelijkheid de norm geworden.

Dat is vooral het gevolg van beleid van de landelijke overheid: de woningwet van 2015 en de wet doorstroming woningmarkt (2016, in 2020 aangepast) maken op grote schaal tijdelijke huurcontracten mogelijk. Dit is mede het gevolg van een jarenlange lobby van de Amsterdamse woningcorporaties De Key en Stadgenoot, die zo huurdersrechten wilden uitschakelen.

Daarnaast zorgde in 2015 de wettelijke huurprijsbepaling ervoor dat huurwoningen in Amsterdam met meer dan 30 vierkante meter in de vrije sector terecht kwamen. Zo ontstond in enkele jaren een vrije woningmarkt waar het grote geld zijn slag kon slaan.

De laatste minister van Wonen, VVD-er Stef Blok, liep internationale vastgoedbeurzen af om Nederlandse huurwoningen bij internationale vastgoedbeleggers aan te bevelen. En dat is gelukt: de grootste wereldspelers als Blackstone en Greystar zijn nu actief op de Amsterdamse woningmarkt. Particuliere huurwoningen en koopwoningen gingen en masse naar beleggers. Het gevolg is bekend: een enorme prijsopdrijving op de koopwoningenmarkt en particuliere huurmarkt.

En wat zijn ze nu blij, die politici van VVD, CDA, D66 en PvdA die dit bewust zo georganiseerd hebben. Blij dat de “vrije” woningmarkt nu vrij spel heeft, dat ze de Amsterdamse woningmarkt onbereikbaar gemaakt hebben voor lage en middeninkomens, dat er goed geld verdiend kan worden op de Amsterdamse woningmarkt. Het is volbracht.

Voor de meesten is een huis kopen in Amsterdam ondenkbaar geworden. Een huis huren kan redelijk snel voor bedragen boven de 1500 per maand. Voor een permanente sociale huurwoning moet je minimaal 10 jaar ingeschreven staan. En zeker voor jongeren geldt: alles is tijdelijk. Je moet weg als je studentenkaart afloopt, of als je 27 jaar wordt, of als je arbeidscontract afloopt, of als je niet langer met een groep mensen een woning wil delen.

Amsterdam Sorteermachine
Door de tijdelijke banen en het tijdelijk wonen vindt er een enorme selectie plaats: slechts een klein deel kan, wil en mag blijven. De rest moet weg. Amsterdam is een enorme doorstroom locatie geworden. Permanente arbeidscontracten en permanente huurwoningen zijn na 2015 rap verdwenen. De mogelijkheden om in Amsterdam te kunnen blijven, hier een sociaal, cultureel en politiek leven op te bouwen, om je breed te ontwikkelen, je te emanciperen en Amsterdam mede vorm te geven: dat alles zit er voor de meesten niet meer in.
Amsterdam is een sorteermachine is geworden.

Bovendien is Amsterdam een jet set-stad aan het worden. Een stad voor de hippe, happy few waar jong talent een paar jaar heeft om zich te bewijzen en zich naar de normen van het grote geld moet voegen om te kunnen blijven. Amsterdam als Global City dus, een knooppunt van de nieuwe digitale en creatieve economie, waar het beste talent voor wordt uitgesorteerd en heel veel  ondersteunende en veelal onderbetaalde diensten voor nodig zijn. Met veel geld kan alles in Amsterdam. De sorteermachine sorteert op succes, geld en inkomen.

Stop de sorteermachine. Wij willen blijven.
Amsterdamse jeugd, zowel geboren Amsterdammers als nieuwkomers, moeten hier kunnen blijven. Daarvoor zullen permanente arbeidscontracten en permanente huurcontracten weer de norm moet worden. Dat vereist een waanzinnige omslag in de huidige economie van de tijdelijke projecten en zzp-opdrachten. Het vereist ook een afscheid van de koopwoning als kern van het woonbeleid. Dit kan alleen worden bereikt worden als wordt erkend dat het zó niet langer kan, dat het niet acceptabel is dat de meeste jongeren, of ze hier nou geboren zijn of niet, uit deze stad worden verdreven.

Een verandering in de arbeidsmarkt en de woningmarkt is nodig. Een verandering in het denken, in de mindset, over wat moet en kan. Er is een erkenning nodig van het recht op permanent wonen in Amsterdam, ook voor lage en midden-inkomens.