Nieuwe film van Ken Loach is hartverscheurende aanklacht tegen de platformeconomie

“Heb je wel eens een uitkering gehad?”
“Nee, ik verhonger nog liever dan dat ik m’n handje op hou.”
“Goed zo, jij bent tenminste geen loser, op jou kan ik rekenen.”

De nieuwe film Sorry We Missed You (2019) van Brits filmmaker Ken Loach (83) begint met een zwart scherm en een gesprek dat we dus alleen kunnen horen. Hierdoor dreunen de woorden extra goed door, want deze beginscène zet direct de toon voor de film. In het fragment hierboven heeft Ricky Turner (Kris Hitchen) zijn intakegesprek bij de manager van een postpakketbedrijf waar hij als ‘eigen baas’ aan de slag zal gaan. In feite betekent dit dat hij zijn eigen bestelbus moet huren, onverzekerd over de weg rijdt en een peperdure scanner in beheer krijgt die vanaf nu zijn leven zal domineren. Ben je ziek? Dan regel je natuurlijk zelf een vervanger. Ricky mag als eigen baas 6 dagen 14 uur per week opdraven. Kom je te laat aan bij je bestemming? Dan krijg je een boete. Op zijn eerste dag krijgt hij van een ‘collega’ een leeg plastic flesje: “Geloof me, die ga je nodig hebben om te plassen.”

In Sorry We Missed You zien we hoe een gezin wordt verscheurd door de platformeconomie waarin organisaties met werknemers zijn vervangen door platformen met losse contracten. Moeder Abbie racet als thuishulp van cliënt naar cliënt, met de bus, omdat ze haar auto heeft moeten verkopen zodat Ricky de aanbetaling voor zijn bestelbus kon ophoesten. Je ziet de familie gaandeweg uithollen. Het contact met de kinderen wordt zo op momenten gereduceerd tot een voicemailbericht met instructies om de maaltijd in de magnetron op te warmen, want beide ouders zullen er pas na bedtijd zijn. Ondertussen werkt puberende zoon Seb zich bewust in de nesten met graffiti en diefstal om nog iets van aandacht af te dwingen van zijn vader die daarop alleen maar uitgeput, verbolgen en agressief kan reageren.

Ondanks de moeilijkheden is er toch nog plek voor genegenheid in het gezin. Wanneer ze eindelijk eens een avondje met elkaar Indiaas thuisbezorgd kunnen eten wordt Abbie gebeld. Een van haar klanten is laten zitten door de dienstdoende hulp. De familie is onbereikbaar dus wordt er een beroep op Abbie gedaan. Ze moet wel. Het gezin besluit dan maar gezamenlijk de bestelbus in te stappen en zo maken ze er nog een feestelijke avond van. Ken Loach is wat dit betreft een meester in het vertolken van de veerkracht van de menselijke geest, vergelijkbaar met de Amerikaanse schrijver John Steinbeck, met name in zijn klassieker The Grapes of Wrath. En net als in dat boek blijkt er op het einde geen plek voor soelaas en blijft er een gezin achter, murw geslagen door een onbegrijpelijk en onmenselijk systeem. Sorry We Missed You is een overtuigende aanklacht tegen de sterk gedereguleerde arbeidsmarkt waarin de zwakkeren in de samenleving nauwelijks tot geen sociaal vangnet hebben, een van de wrange erfenissen van het Thatcherisme uit de jaren 90.

Door deze politieke trend spant Engeland in Europa met zijn sterk geflexibiliseerde arbeidsmarkt en hevig geprivatiseerde zorgstelsel (waar Ken Loach het met een Gouden Palm bekroonde I, Daniel Blake over maakte) wellicht de kroon, maar zo’n-ver-van-ons-bed-show is het nou ook weer niet. Nederland is de afgelopen jaren ook in rap tempo veranderd en op het moment werken er zo’n 1,2 miljoen mensen zelfstandig. Natuurlijk prachtig voor velen die wellicht sterker staan met hun eigen onderneming dan wanneer ze in loondienst zouden zijn, maar voor veel mensen is het schijnzelfstandigheid. De talloze fietsers voor Deliveroo, chauffeurs voor Uber en recenter het horecaplatform Temper. Allemaal voorbeelden van platformen die nul verantwoordelijkheid willen afleggen voor de mensen die voor ze werken. Naar schatting werken er zo’n 400.000 mensen eens per week via zo’n platform.

Een groot deel van deze platformen zijn globale ondernemingen die met legers van advocaten alles in het werk stellen om in ieder land zo min mogelijk zich aan de wet te hoeven houden of belasting te betalen. Het blijkt daarom lastig om dit soort praktijken en platformen aan banden te leggen. Afgelopen jaar kwam het kabinet met een minimumloon voor zzp’ers, 16 euro per uur, om schijnzelfstandigheid tegen te gaan. Maar daarmee ben je er nog niet. Als je nog belasting moet betalen en verzekeringen en pensioenopbouw moet regelen van dat geld dan blijft er weinig over. We hebben in Nederland weliswaar meer regelgeving dan in Engeland om de werkende mens te beschermen en meer sociale vangnetten mocht er iets misgaan, maar platformconstructies zoals Uber en Temper transformeren onze arbeidsmarkt en samenleving wel degelijk. Het zijn holle, cynische bedrijven die niets ophebben met kernwaarden zoals privacy, veiligheid en welzijn van burgers. Het is daarom aan Den Haag en indirect de kiezer om ervoor te zorgen dat dit soort bedrijven zich conformeren aan onze sociaaldemocratische waarden in plaats van een carte blanche te krijgen onder de noemer van een ‘goed vestigingsklimaat’.