Use the buttons to browse through the AA articles archive or to find out more about the newspaper and distribution.
7/2/2020 / Issue #028 / Text: Grootveld, Ginkel, Waalwijk

Het ‘nieuwe normaal’: de kaboutermoraal

De stad Amsterdam is druk in de weer om een nieuwe langetermijnvisie te formuleren, de Amsterdamse omgevingsvisie 2050. Komend jaar zal hiervoor een ontwerp worden opgesteld, dat vervolgens vanaf 2022 als richtinggevend kader voor het ʻnieuwe normaalʼ moet gaan dienen. De Structuurvisie 2040 uit 2011 is door de griffe groei van de stad ingehaald en biedt onvoldoende houvast voor de toekomst. Amsterdam gaat immers weer bijbouwen, wel 75.000 woningen in de komende tien tot dertig jaar, met name in het westelijk havengebied. Maar een stad die groeit moet wel kunnen blijven ademen.

In het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) uit 1935, dat de toenmalige groei van Amsterdam in grote lijnen vastlegde, plande de stedenbouwkundige Cornelis Van Eesteren omvangrijke parklandschappen: de scheggen van Amsterdam. Als groene vingers moesten deze scheggen tot diep in de stad doordringen: het zogenaamde vingerstadmodel. De gemeente Amsterdam benadrukte in de Structuurvisie 2040 vooral de recreatieve functie van de scheggen. Maar het onlangs gepresenteerde Manifest van de Scheggen (https://deamsterdamsescheggen.nl/manifest-van-de-scheggen) ziet veel meer kansen voor de deze longen van de stad door nieuwe functies toe te voegen en slimme verbanden te leggen. Ontwikkeling van de natuur en recreatie kunnen bijvoorbeeld prima samengaan met de productie van energie en voedsel. Het Manifest benadrukt echter ook dat de scheggen door hun aantrekkelijke ligging extreem kwetsbaar zijn voor de huidige bouwdrift, zoals blijkt uit de dreigende aanleg van een bedrijventerrein in de Lutkemeerpolder, die feitelijk juist een sleutelrol zou moeten vervullen in de voedselproductie in de nabijheid van de stad.

Volgend jaar is het vijftig jaar geleden dat de Kabouters in Amsterdam een eigen staat uitriepen: de Oranje Vrijstaat. De Kabouterbeweging kun je zien als de eerste groene politieke beweging in Nederland, zelfs in heel Europa. Zij zette zich toen al af tegen de moderne consumptiemaatschappij (de verslaafde consument) en de aantasting van het milieu. Het doel was een leefbare stad met veel groen en genoeg woonruimte voor iedereen.
De kapitalistische economie blijft echter groeien, want groei is de essentie van het systeem. De centrale drijfveer is het accumuleren van steeds meer kapitaal. Dus wat groeit is niet de duurzaamheid of leefbaarheid van de stad en ook niet het welzijn van haar bewoners. Nee, wat groeit is alleen de leefruimte van het kapitaal, namelijk de markt, en die lijkt de stad langzamerhand op te vreten. Inmiddels naderen we het punt waarop nagenoeg alles op begint te raken en de klimaatverandering onomkeerbaar is geworden.

Steeds meer mensen proberen daarom een alternatieve manier van leven te vinden. Volgens geograaf David Harvey, die afgelopen maand in Amsterdam was voor ‘De stad van morgen,’ zou je kunnen zeggen dat zij een heterotopie1 proberen te creëren. Maar Harvey stelt ook dat deze heterotope basis uiteindelijk zal worden opgeslokt door het systeem, want als het erop aan komt is geen enkel goed idee opgewassen tegen de verlokkingen van het kapitaal. Toch is die heterotope basis noodzakelijk, aldus Harvey, om te kunnen bouwen aan sociale relaties die niet worden gedomineerd door de marktlogica, herkomst of genderongelijkheid.

In september organiseerden wij het achtste Futurological Symposium Free Cultural Spaces, met als thema Reframing Environmentalism, om met diverse vertegenwoordigers van vrije culturele ruimtes uit binnen- en buitenland kennis en ervaringen te delen. Veelal blijkt dat juist deze plekken zelf de ontwikkeling van hun fysieke leefomgeving bepalen. Hier wordt wars van iedere commercie geëxperimenteerd met het vormgeven van alternatieve omgevings- en milieuvisies.

Het gebied rond de Afrikahaven in Amsterdam, aan de rand van wat straks ‘Haven-Stad’ moet gaan worden, toont hoe een trans-industrieel landschap van de toekomst er uit zou kunnen zien. Hier is een synergie tussen de sociale, natuurlijke en industriële ruimte tot stand gebracht, ook al dient die nog verder ontwikkeld te worden. Er zouden groene corridors tussen de bedrijventerreinen moeten komen, waar dieren gebruik van kunnen maken om zich te verplaatsen. De vrijplaats Ruigoord zou verbonden moeten worden met de groengebieden in de directe omgeving, die onderdeel zijn van de Brettenzone, een groenstrook die Amsterdam vanaf het Westerpark met de duinen verbindt.

De ‘rafelranden’ van de stad zijn precies de heterotope tussenruimtes waar Harvey het over had. Ze zijn van groot belang voor de stad, als we het gedachtegoed van de kabouters willen laten herleven. Het achtste Futurologisch Symposium sloot af met een demonstratie vanaf het VrijPaleis aan de Paleisstraat naar het Lieverdje op het Spui. Na speeches van onder meer de oud-Kabouters Coen Tasman en Roel van Duijn werd er een appelboompje geplant. Ter viering van de verjaardag van de oprichting van de Oranje Vrijstaat in 1970 is in overleg met de gemeente Amsterdam besloten deze boom in februari 2020 een vaste plek op het Spui te geven.


1) De heterotopie is een concept dat is uitgewerkt door de Franse filosoof Michel Foucault om bepaalde culturele, institutionele en discursieve ruimtes te beschrijven die op de een of andere manier ʻandersʼ zijn: verontrustend, intens, onverenigbaar, tegenstrijdig of transformerend. Heterotopieën zijn werelden in werelden, die spiegelen en daarmee verstoren wat er daarbuiten gaande is.

Written by: Menno Grootveld, Patrick van Ginkel, Aja Waalwijk