Use the buttons to browse through the AA articles archive or to find out more about the newspaper and distribution.
30/9/2017 / Issue #014 / Text: Bart Stuart, Klaar vd Lippe

Urban Battleground NDSM

Aan de noordelijke IJ-oever ligt de voormalige scheepswerf NDSM. Vanaf het centraal station is het 10 minuten op de pont. Het water is altijd een psychologische grens. De plek voelt ver weg, maar is dichtbij. 

Tot in de jaren ‘80 werden hier de grootste zeeschepen voor o.a. de Koninklijke Shell gemaakt, de mammoet tankers. Tijdens de bloeitijd werkten hier 9000 mensen. De NDSM was een staatsbedrijf, een afgesloten terrein. Je had er als buitenstaander niks te zoeken. Het industriële complex van grote loodsen, hellingbanen en een kraan raakte in ongebruik nadat in 1983 het doek viel voor de scheepsbouw. Duizenden mensen werden werkeloos. Het werd stil op de werf, de hellingen bleven leeg.

Daarna brak er een interessante periode aan. Het gebied verwilderde en obscure autohandelaren, boefjes en scharrelaars namen bezit van het terrein en de lege ruimtes. Spontane ontwikkeling zonder plan of toestemming. De ‘X helling’ is een hellingbaan gelegen aan de voet van de kraan. In die ruimtes van de X helling zaten vanaf 1993 scharrelaars, ambachtsmensen en kunstenaars zoals wij. Zonder beleid, zonder subsidie, hielden zij in zelfbeheer het gebouw overeind. Een culturele vrijplaats met eigen ballotage, zelfbeheer van buitenruimte. We legden zelf de stroom aan, riolering en water. We betaalden huur aan een beheerstichting voor de door onszelf opgeknapte ruimtes.

In 2000 ontwikkelde de gemeente haar broedplaatsenbeleid, en de NDSM werd het ‘flagship’. In een grote loods ontstonden creatieve en betaalbare werkruimtes, eerst bevolkt door ambachtsmensen en kunstenaars, die de ruimtes merendeels zelf bouwden, en nu door creatieve ondernemers, juristen, adviseurs, kortom, de creatieve klasse. Het verhaal van Richard Florida kreeg hier gestalte. Het state-led gentrification process dat actief werd ingezet vanaf 2004 drukt arme mensen en kwetsbare ondernemers zonder pardon weg. Wij blijven in de X helling nog enkele jaren buiten schot maar het is wreed om hier als buren getuige van te zijn. Festivals worden steeds commerciëler en grootschaliger. De kraan is met overheidssubsidie herontwikkeld en geprivatiseerd tot een luxehotel (vanaf 400 euro per nacht). Inmiddels is hier het privatiseren van openbare ruimte een understatement. Underground en subcultuur hebben grote moeite om stand te houden. Het experiment verdwijnt en het ruige, wilde gebied wordt aangeharkt. 

Er komt vanuit de provincie subsidie voor betonherstel aan ons gebouw, we worden ‘een project’ van ambtenaren. Dan krijgt alles opeens een andere dynamiek. Het op eigen initiatief gemaakte creatieve gebied was in ‘de tussentijd’ eerst gewenst als aanjager voor de commerciële gebiedsontwikkeling, en later werd het alleen nog gedoogd. Nu moeten de ambachtsmensen en kunstenaars ruimte maken voor de “echte” creatieve stad, een hogere klasse die meer kan betalen en dus voldoet aan het profiel van de nieuwe stedeling. Ook Amsterdam Noord is inmiddels het centrum geworden. Met de hoogste grondprijzen en artist impressions van hippe mensen die koffie drinken. 

In de zomer van 2017 wordt op het nippertje voorkomen dat we eruit worden gegooid door een interventie van de gemeenteraad. De ambtenaren hebben achter de schermen afspraken gemaakt met marktpartijen voor de commerciële ontwikkeling van ons gebouw. Dat gaat nu ook de raadsleden te ver. Tegen alle verwachtingen in wordt eind juli 2017 de motie met een overtuigende meerderheid aangenomen dat de X helling een vrijplaats moet blijven. “De pioniers die zijn overgebleven moeten we behouden omdat ze bij een echte stad horen,” was een van de overwegingen.  We zijn blij dat er aandacht is voor ons! Tegelijkertijd dienen er een aantal rechtszaken in de stad over de ADM. Ook die rafelrand moet verdwijnen.

Oprichting R>A>M>P> 
Van ons verblijf op de NDSM in the extra time maken we een studie hoe dat we dit beleven en ondergaan. Post-gentrification action research noemen we dit. We hebben de afgelopen 20 jaar een enorm archief aangelegd van alle stedenbouwkundige plannen, artist impressions en ontwikkelbrochures met NDSM vastgoed porno. Dat archief gaan we publiek maken en actief delen, ook als wetenschappelijke bron. In het najaar start een programma in onze werkruimte waarbij we wetenschappers en internationale gasten laten reflecteren op dit proces. Wat gebeurt er na de gentrificatie met de leefkwaliteit van het gebied? Kan cultuur een blijvende rol spelen? Ook willen we onze eigen aanwezigheid kritisch onder de loep nemen. Het kwam allemaal zover omdat kunstenaars het zo leuk hebben gemaakt. Daardoor zijn de grondprijzen gestegen, toch?

Hoe onze toekomst hier eruit ziet weten we niet. De rafelrand die we ooit hebben ervaren is ingesloten door het grootkapitaal. De stad heeft de vrije geest ingewisseld voor de vrije markt en is een bedrijf geworden met corporate strategy cityplanning. 

De ontwikkeling stopt niet. Richting Zaanstad, voorheen industrie en ‘achterland’, wordt door het huidige bestuur van de stad een nieuwe ontwikkelingsstrategie gemaakt: ‘Havenstad’. Daarin neemt de NDSM aan de rand van dit plan een bescheiden plek in, het gaat hier vooral over hoogstedelijk wonen: 70.000 huizen in de omliggende gebieden. We zien vooral ‘corporate vastgoed strategieën’ voor luxe woongebieden en gated communities. Waar in dit plan zit het alternatieve Amsterdam, het Amsterdam waar sinds de Gouden Eeuw altijd de culturele impulsen uit zijn voortgekomen die onze stad bijzonder en specifiek maken? Of is de tussentijd de eindtijd gebleken voor cultureel Amsterdam?

 

R>A>M>P post gentrification action research
Bart Stuart en Klaar van der Lippe.
X helling NDSM
contact: ramp.institute@gmail.com