Use the buttons to browse through the AA articles archive or to find out more about the newspaper and distribution.
28/10/2015 / Issue #003 / Text: Ongevraagde adviezen

Spuistraat ontruimd

Wel een beetje raar
na 32 jaar
trillend op mijn benen
want de Spuistraat is verdwenen
(Vrij naar Doe Maar)

De Slang was 32 jaar gekraakt en is op 25 maart 2015 ontruimd.
En niet alleen dit pand, de hele gevelrij van 12 panden werd door de Sterke Arm leeggehaald. Het laatste grote blok Alternatief Amsterdam verdween zo uit het centrum van Amsterdam. Ausradiert. Geëlimineerd.

Hier lag een berg cultuurhistorie van Amsterdam, beschreven door schrijvers als Johnny van Doorn (Gevecht tegen het zuur – 1984), Joost Zwagerman (Gimmick -1989) door de film Cha Cha (Herman Brood – Herbert Curiel – 1979 / 2010). Hier   ontstonden kunststromingen, bands en andere artistieke, sociale en politieke initiatieven. De laatste jaren: De DIY-galerie De Slang en een hele straatwand vol  prikkelende graffity, het laatste stukje niet aangeharkte stukje binnenstad.

De Spuistraat was decennia lang een krottenstraat, in handen van de onderwereld, eerst de beruchte speculant Tabak, vervolgens Leutscher en daarna nog een hele rij.
Vanaf het midden van de jaren ’70 kwam er door kraakakties weer leven in de straat.

In 2008 kocht woningbouwstichting De Key de “Tabakspanden 1 en 2”. op verzoek van de gemeente in het kader van Project 2012, de aanpak van de Wallen en omstreken. Eindelijk zouden de Tabakspanden uit speculantenhanden zijn. Er werd tussen stadsdeel – gemeente en De Key een convenant gesloten waarin De Key zich vastlegde op behoud van een deel van de culturele functies in de Spuistraat, in ruil voor een hotelvergunning voor het KPN-pand achter Het Paleis (nu: hotel W). Ambtenaren, krakers en De Key gingen naar London om inspiratie op te doen voor de culturele invulling: er zouden ateliers en een Art Mall komen. Het stadsdeel reserveerde 9 ton subsidie om dit mogelijk te maken.
Na 2010 veegt De Key alles van tafel: ze heeft geen geld meer om het plan uit te voeren en kan zich niet meer aan het convenant houden. In 2011 begint ze rechtszaken tegen de krakers om op grond van de anti kraakwet te mogen ontruimen. In 2013 biedt ze De Slang te koop aan, vervolgens het hele blok; Non profit herontwikkelaar Boei doet samen met de bewoners een bod; De Key wijst dit af en kiest voor een andere, anonieme, partij. Die in 2014 niet blijkt te bestaan: ze zegt nu zelf te gaan verbouwen en verkopen. In 2014 krijgt De Key een nieuwe directeur, Leon Bobbe, die het sociale gezicht van de stichting moet herstellen. Maar hij beweegt geen millimeter en stuurt aan op ontruiming. Geen gepolder, geen compromis, geen restant van het kraakverleden of stukje inspirerend straatbeeld kan behouden blijven.

Waarom wil Amsterdam elke herinnering aan haar kraakverleden zo grondig wegpoetsen? Waarom kan Amsterdam niet nuchter met haar geschiedenis omgaan en in haar stadsbeeld laten zien hoe zij gevormd is?
De burgemeester raakt totaal paranoia wanneer hij met groepen burgers te maken krijgt die het heft in eigen hand nemen en zich niets aantrekken van de overheid. In zijn afscheidsspeech voor de weggejaagde baas van de Universiteit van Amsterdam, mevrouw Louise Gunning (30 juni 2015),  spuwt hij zijn gal over Maagdenhuisbezetters, krakers, asielzoekers en ander gevaarlijk volk.
Hij gaat met iedereen het gesprek aan, zoekt zelfs oplossingen, maar eist wel totale ondergeschiktheid aan zijn Gezag.

Zelf staat hij boven de wet; trekt zich niets aan van democratie en verantwoording. Twee voorbeelden
Hij zette de Universiteit van Amsterdam onder druk om het Bungehuis, schuin tegenover de kraakpanden in de Spuistraat, te verkopen aan het societeitshotel Soho.  Om zo een claim van dit hotel tegen de gemeente, vanwege het feit dat zij zich niet aan de Raamgracht mochten vestigen, te voorkomen. Weg hotelstop in de binnenstad, weg onderwijsgebouw. Vervolgens kreeg het bestuur van de Universiteit, bij de bezetting van het Bungehuis in maart 2015, alle kritiek over deze verkoop.

In de gemeenteraadsvergadering van 18 maart 2015 werd door GroenLinks een motie ingediend waarin ontruiming van de Spuistraat werd afgewezen zo lang eigenaar De Key nog geen aanneemovereenkomst heeft voor de verbouw. Op VVD en CDA na ondersteunden alle fracties deze motie. Tot dat de burgemeester het woord nam: hij staat persoonlijk garant dat De Key op tijd haar verbouw zal beginnen en als deze motie toch aangenomen wordt zal hij dat als een motie van wantrouwen tegen de burgemeester opvatten.” De raad siddert van angst en weet niet hoe snel ze de motie moeten intrekken. Niemand vraagt hoe de burgemeester die garantie kan geven; wat de risico’s van die garantie zijn, waarom hij zo keihard zijn macht uitspeelt. Een week later wordt ontruimd.

Dat de burgemeester zo opereert is niet zo gek: Van der Laan was huisadvocaat van De Key en hij was als PvdA-minister mede verantwoordelijk voor de anti kraakwet. Maar dat hij vervolgens zijn positie daadwerkelijk kan misbruiken om de belangen van De Key verder te dienen en de binnenstad van haar laatste grote ‘Amsterdam Alternativ’ straatbeeld kan ontdoen, is stuitend. Geen buitenlandse bezoeker die er iets van snapt: hoe kan een stad die internationaal bekend staat als de “meest vrijzinnige stad ter wereld” (ondermeer in het boek “Amsterdam” van Russel Shorto 2013) zo rigoreus een einde maken aan haar “kraakcultuur”, de vrije  cultuur, de cultuur met een scherp randje? Maar ook in Amsterdam is er het besef dat het om meer gaat dan een ontruiming: de dag na de ontruiming komt Het Parool met een voorpagina plus hoofdartikel met de titel “Op naar de aangeharkte stad” waarin ze zich afvraagt of Amsterdam nu radicaal van karakter is veranderd.

Vanuit de alternatieve cultuur is weinig verzet tegen de ontruiming van de Spuistraat. Komt dat door het vertrouwen in de goede afloop, het idee dat de kraakpanden - geheel of gedeeltelijk -  wel gered gaan worden; is men te druk met het eigen project bezig; heeft men de binnenstad al opgegeven?
Of komt het door de verschillende positie van krakers, anti-krakers en huurders die in de panden wonen; met elk pand haar eigen achtergrond? Waarbij sommige panden kans op legalisatie (Langgewagt, De Slang) hebben en anderen niet.

Zelfs nadat De Key vanaf 2010 op ontruiming aanstuurde is er nooit een brede campagne voor de Spuistraat op gang gekomen. Wel een omvangrijke politieke lobby richting gemeente politiek. En nog een uiterste poging – eind februari 2015 -  om de panden zelf te kopen onder het motto “Makelaar Tabak”; uit hun persbericht: “De Key moet de panden verkopen voor behoud van het culturele erfgoed van creatief Amsterdam”.  Met exposities, debatten, films en bijeenkomsten in galerie de Slang vanaf 2012  en een online petitie in het laatste jaar werd geprobeerd de aandacht te trekken en bredere steun te verwerven. Die steun blijft echter heel beperkt, het rolt niet door, wordt niet breder, wordt niet massaal.  

Terwijl honderden studenten in Vrankrijk een benefiet feest hebben voor de bezetting van Bunge huis en Maagdenhuis is er aan de overkant in De Slang een debat avond: geen enkel verkeer tussen beide zijden van de straat.

Tijdens de aanloop naar de ontruiming en de ontruiming zelf van de Spuistraat is het Maagdenhuis, om de hoek, bezet. Pas op 11 april wordt het Maagdenhuis ontruimd. Verder dan het vertellen van het eigen verhaal in het Maagdenhuis resp. De Slang komt het niet. Gemeenschappelijke leus of inzet niet geformuleerd, onderlinge uitwisseling en contact nihil.
De politie greep actief in toen de grote huurdersdemonstratie op zaterdag 14 maart door de Spuistraat wilde lopen voor een korte bijeenkomst bij de kraakpanden. Wel klinkt die middag de aanklacht tegen ontruiming, huuropdrijving en stadsverdringing luid en duidelijk vanaf het podium op de Dam.
De kunstenaar Peter Klashorst, huurder van een atelier in Langgewagt, houdt op tv een prima verhaal tegen de uitverkoop van de binnenstad en de verdringing van de bevolking die daar het gevolg van is. De ondernemersvereniging Spuistraat spreekt zich in een verklaring uit tegen ontruiming en voor het behoud van het karakter van de straat.
Kortom, brede sympathie is er wel degelijk. Maar het lukt niet om er een breder item van te maken, iets wat leeft en beweegt, waar mensen zich over opwinden. Ja, achteraf……  

Een laatste poging tot analyse.
Waarom lukte het dan niet, met zo’n brede sympathie in de stad? De onderlinge verdeeldheid van de groepen in de Spuistraat was groot; van radicaal tot parlementair, van passief tot activisties, van kunstenaar tot ondernemer. Daardoor geen gezamenlijke campagne, geen strategie, geen persgroep. Vrankrijk, het voorbeeld van een succesvolle aankoop van een kraakpand door de groep zelf, kwam nauwelijks  verder dan het ophangen van een spandoek. Verbonden met de strijd in de hele wereld, maar hun eigen omgeving bestaat straks slechts uit de superrijken der aarde.

Een geplande bezetting van De Slang door een grote groep mensen van buiten de Spuistraat een dag voor de ontruiming - als aanklacht tegen de uitverkoop van de binnenstad – gaat niet door omdat de krakers van De Slang het pand halsoverkop verlaten als blijkt dat een andere groep krakers de ontruiming versneld wil uitlokkoen.  
Op de dag van die uitgelokte ontruiming een mooi stukje straattheater, 100% voorspelbaar,  met de gewenste cliche beelden; slechts voor toeschouwers; meedoen niet mogelijk.  

Terwijl de city marketing van I Amsterdam dit jaar 50 jaar Provo viert wordt het laatste stukje binnenstad aangeharkt en de herinneringen aan verzet, kraken en alternatieve cultuur zorgvuldig uit het straatbeeld verwijderd. Moeilijke tijden en pijnlijk verlies; laten we er van leren en naar manieren zoeken om de stad weer terug te veroveren.